Ο νέος νόμος 5037/2023 και οι αλλαγές που επέφερε στον τομέα της ενέργειας

LEGAL INSIGHT

Μάιος 2023

Κατερίνα Σταμένη, Δικηγόρος

Ο νόμος 5037/2023 (ΦΕΚ 78/28.03.2023, τ. Α΄), ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή στις 20.03.2023, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την επίτευξη των κλιματικών και ενεργειακών στόχων της Ένωσης για το έτος 2030 και στο ευρύτερο πλαίσιο του ουσιαστικού μακροπρόθεσμου στόχου της για μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα έως το έτος 2050.

Οι πιο σημαντικές αλλαγές που επέφερε στον τομέα της ενέργειας, συνίστανται στη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων και τη μετονομασία της «Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας», στις μορφές των ενεργειακών κοινοτήτων και στα όρια που τέθηκαν στον εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό (virtual – net metering) που πλέον θα μπορεί να πραγματοποιείται από ιδιώτες και επιχειρήσεις, στους κατόχους σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) και Σ.Η.Θ.Υ.Α. (Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού – Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης) που έχουν καταρτίσει σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης (Feed-in Premium). Περαιτέρω, αλλαγές επέφερε και στην ταρίφα εκτός διαγωνισμών για τα «μικρά» φωτοβολταϊκά και τα αιολικά πάρκα, ενώ τέθηκε και το πλαίσιο για την δρομολόγηση και διασφάλιση της υλοποίησης των έργων για τα οποία υπάρχει ενδιαφέρον για την σύναψη Σύμβασης Σύνδεσης με το σύστημα, όπως αναφέρονται αναλυτικά κατωτέρω.

1. Μετονομασία και διεύρυνση αρμοδιοτήτων της «Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας» (Ρ.Α.Ε.)

Η «Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας» (Ρ.Α.Ε.) μετονομάστηκε σε «Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων» (Ρ.Α.Α.Ε.Υ.) και διευρύνθηκε το αντικείμενο και οι αρμοδιότητές της, ώστε να περιλαμβάνουν εκτός από τον έλεγχο, τη ρύθμιση και την εποπτεία της αγοράς ενέργειας και τον έλεγχο, τη ρύθμιση και την εποπτεία θεμάτων σχετικών με την παροχή υπηρεσιών ύδατος και διαχείρισης αστικών αποβλήτων. Παραμένει δε ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή με νομική προσωπικότητα και διατηρεί τη δυνατότητα να παρίσταται αυτοτελώς σε δίκες που έχουν ως αντικείμενο πράξεις ή παραλείψεις της ή έννομες σχέσεις που την αφορούν.

Ως εκ τούτου, η Ρ.Α.Α.Ε.Υ. είναι πλέον αρμόδια για τις καταγγελίες κατά των κυρίων και των διαχειριστών των Συστημάτων και των Δικτύων Διανομής Ενέργειας, των επιχειρήσεων που ασκούν Ενεργειακές Δραστηριότητες, αλλά και των παρόχων υπηρεσιών ύδατος και των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων για παραβάσεις των υποχρεώσεών τους.

2. Νέοι τύποι Ενεργειακών Κοινοτήτων: Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (Κ.Α.Ε.) και Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (Ε.Κ.Π.)

Καταργήθηκε από την 01.04.2023 η δυνατότητα σύστασης Ενεργειακών Κοινοτήτων, η οποία είχε θεσπιστεί με τον ν.4513/2018 και στη θέση τους εισήλθαν δύο νέες μορφές ενεργειακών συνεταιρισμών, οι Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (Κ.Α.Ε.) και οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (Ε.Κ.Π.), οι οποίες συστήνονται από τις Υπηρεσίες μιας Στάσης και εγγράφονται στο Γ.Ε.ΜΗ.

Οι Ενεργειακές Κοινότητες που είχαν συσταθεί με βάση τον ν.4513/2018, σύμφωνα με την μεταβατική διάταξη του άρθρου 61, μπορούν να μετατραπούν σε Κ.Α.Ε. με απόφαση των 2/3 των μελών τους, εφόσον τηρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις, άλλως να συνεχίσουν την λειτουργία τους, δυνάμει του του άνω νόμου με τον οποίο συστάθηκαν.

Η νομική μορφή των άνω δύο κοινοτήτων είναι ο αστικός συνεταιρισμός του ν. 1667/1986 (Α’ 196), με ορισμένες εξαιρέσεις σχετικά με τον αριθμητικό περιορισμό για τη σύγκληση γενικής συνέλευσης και την ελάχιστη απαρτία στη γενική συνέλευση, την υποχρέωση συγκρότησης τριμελούς επιτροπής ελέγχου κ.α.

Σύμφωνα με το άρθρο 49 του νόμου αυτού, οι Κ.Α.Ε. δραστηριοποιούνται εντός μιας περιφέρειας και ασκούν τουλάχιστον μια από τις δραστηριότητες σχετικά με την παραγωγή, κατανάλωση, αποθήκευση και πώληση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Τουλάχιστον το 50% συν 1 των μελών τους πρέπει έχουν εγγύτητα στην περιοχή όπου η Κ.Α.Ε. ασκεί τις δραστηριότητές της και αναπτύσσει το έργο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Μια Κ.Α.Ε., θα μπορεί να παράγει ηλεκτρικό ρεύμα από σταθμούς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, να το αποθηκεύει και να το διαθέτει στα μέλη της ή και εκτός της κοινότητας, ενώ μπορεί να συμμετέχει και σε όλες τις αγορές ενέργειας.

Ως προς τις Ε.Κ.Π, σύμφωνα με το άρθρο 90, αυτές δραστηριοποιούνται εντός μιας ή περισσότερων περιφερειών, και ασκούν υποχρεωτικώς μια τουλάχιστον από τις  δραστηριότητες σχετικά με την παραγωγή, ιδιοκατανάλωση ή πώληση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αποθήκευση, διανομή και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, σωρευτική εκπροσώπηση, παροχή ευελιξίας και εξισορρόπησης, καθώς και παροχή υπηρεσιών ενεργειακής απόδοσης, φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και άλλων υπηρεσιών ενέργειας στα μέλη της. Οι σταθμοί παραγωγής της μπορούν να βρίσκονται σε οποιαδήποτε περιφέρεια.

Για τις Ε.Κ.Π., προβλέφθηκε το δικαίωμα να κατέχουν, να συστήνουν, να αγοράζουν ή να μισθώνουν δίκτυα διανομής ρεύματος και να τα διαχειρίζονται αυτόνομα, στην περιοχή που δραστηριοποιούνται.

Με τα δύο νέα αυτά εργαλεία, ανοίγει ο δρόμος για την αξιοποίηση του θεσμού από οικιακούς καταναλωτές, επιχειρήσεις και οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, με την σημείωση ότι στις Κ.Α.Ε. θα μπορούν να συμμετέχουν και αγροτικοί συνεταιρισμοί, κάτι που δεν προβλέπεται για τις Ε.Κ.Π.

Περαιτέρω, για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα σύστασης κοινοτήτων αποκλειστικά από επιχειρήσεις. Με ελάχιστο αριθμό 15 μικρομεσαίων επιχειρήσεων, θα μπορεί να συσταθεί μια Κ.Α.Ε., ενώ για την σύσταση Ε.Κ.Π., θα μπορούν να συμμετέχουν επιχειρήσεις και εταιρείες οποιουδήποτε μεγέθους.

3. Τι είναι ο ενεργειακός συμψηφισμός (net metering) και ο εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός (virtual – net metering) και τι αλλάζει με τον νόμο αυτό;

Ως ενεργειακός συμψηφισμός (net metering) νοείται ο συμψηφισμός της παραχθείσας ενέργειας από τον σταθμό παραγωγής με την ενέργεια που κατανάλωσε ο αυτοπαραγωγός στις εγκαταστάσεις του. Ο μηχανισμός αυτός χρησιμοποιείται γενικά για οικιακά φωτοβολταϊκά και αιολικά συστήματα και οι ιδιοκτήτες τους χαρακτηρίζονται ως αυτοπαραγωγοί.

Με τον όρο εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό (virtual – net metering), αναφερόμαστε στο συμψηφισμό της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας του αυτοπαραγωγού, με τη συνολική καταναλισκόμενη ηλεκτρική ενέργεια σε εγκαταστάσεις του αυτοπαραγωγού, χωρίς να υφίσταται ο περιορισμός η εγκατάσταση παραγωγής να είναι στον ίδιο χώρο με την εγκατάσταση κατανάλωσης και να συνδέεται ηλεκτρικά με αυτή, όπως συμβαίνει στον κλασσικό ενεργειακό συμψηφισμό.

Για αυτοκαταναλωτές και για αυτοκαταναλωτές που ενεργούν από κοινού που είναι φυσικά πρόσωπα (επιτηδευματίες ή μη) ή νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, η εγκατάσταση σταθμών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.), Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης  (Σ.Η.Θ.Υ.Α.) και συστημάτων αποθήκευσης της παραγόμενης ενέργειας, επιτρέπεται για την κάλυψη ιδίων αναγκών τους, με ενεργειακό συμψηφισμό.

Για τις Κ.Α.Ε., τις Ε.Κ.Π και τις Ενεργειακές Κοινότητες του ν. 4513/2018, προβλέφθηκε η εγκατάσταση σταθμών Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. και συστημάτων αποθήκευσης προς κάλυψη ιδίων αναγκών, με εφαρμογή εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών των μελών που είναι αποκλειστικά οικιακοί καταναλωτές, αγρότες εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων του ν. 3874/2010, καθώς και για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών πολιτών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και νοικοκυριά που πλήττονται από την ενεργειακή ένδεια. Για την εφαρμογή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού από τις Κοινότητες αυτές, μπορεί η παροχή των σταθμών παραγωγής ενέργειας και οι αντίστοιχες παροχές κατανάλωσης προς συμψηφισμό να εκπροσωπούνται από διαφορετικούς προμηθευτές, ενώ το μέγιστο όριο συνολικής ισχύος σταθμών Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α., για το οποίο επιτρέπεται να χορηγηθούν Οριστικές Προσφορές Σύνδεσης από τους αρμόδιους Διαχειριστές για εφαρμογή ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού καθορίζεται σε 2 GW.

Ως εκ τούτου, προκύπτει ότι ο εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός (virtual – net metering) δεν εφαρμόζεται για οικιακούς καταναλωτές, εκτός αν γίνουν μέλη των Κ.Α.Ε., Ε.Κ.Π. ή των Ενεργειακών Κοινοτήτων του ν.4513/2018.

Ένας ιδιώτης που θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια από το φωτοβολταϊκό σύστημα που έχει εγκαταστήσει στην στέγη του, θα μπορεί μέσω του ενεργειακού συμψηφισμού (net metering) να συμψηφίζει την ενέργεια που παράγει με αυτή που καταναλώνει στο σπίτι του ή την επιχείρησή του, αλλά δεν θα μπορεί να εφαρμόζει τον εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό (virtual – net metering), δηλαδή να συμψηφίζει την παραγόμενη ενέργεια με την ενέργεια που καταναλώνει σε άλλη εγκατάσταση που δεν συνδέεται με το φωτοβολταϊκό του. Έτσι, όμως αποκλείονται από την αυτοπαραγωγή οι πολίτες που διαμένουν σε διαμερίσματα πολυκατοικίας και δεν έχουν στην ιδιοκτησία τους χώρο ταράτσας ή παρακείμενο χώρο στην πολυκατοικία που διαμένουν, αφού δεν θα μπορούν να συμψηφίζουν την ενέργεια που παράγουν σε εγκατάσταση διαφορετική από την εγκατάσταση που την καταναλώνουν.

Το δε πλεόνασμα της ενέργειας που θα προκύπτει από τον ενεργειακό συμψηφισμό, μετά τη διενέργεια της τελικής εκκαθάρισης στο τέλος της χρονικής περιόδου συμψηφισμού, θα διοχετεύεται στο Δίκτυο ή το Σύστημα, χωρίς υποχρέωση για οποιαδήποτε αποζημίωση στον αυτοκαταναλωτή.

Περαιτέρω,  με τον νόμο 5037/2023, τέθηκε ο περιορισμός για την μέγιστη ισχύ του φωτοβολταϊκού σταθμού για την εφαρμογή του ενεργειακού συμψηφισμού (net metering). Ειδικότερα ορίσθηκε ότι για τις οικιακές χρήσεις (νοικοκυριά) δεν μπορεί να ξεπερνά τα 10,8 kW ανά παροχή κατανάλωσης και για τα νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου δεν μπορεί να ξεπερνά τα 100 kW ανά παροχή κατανάλωσης. Για την εφαρμογή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (virtual – net metering), ορίσθηκε ότι η μέγιστη ισχύς του φωτοβολταϊκού σταθμού δεν μπορεί να ξεπερνά τα 100 kW ανά παροχή κατανάλωσης.

4. Παρατάσεις στις Συμβάσεις λειτουργικής Ενίσχυσης Σταθερής Τιμής (Feed-in Tariffs) για τα «μικρά» φωτοβολταϊκά και τα αιολικά πάρκα

Μέχρι την 31^η.12.2024, τα «μικρά» φωτοβολταϊκά (έως 500 κιλοβάτ) και τα αιολικά πάρκα (έως 6 Μεγαβάτ), θα μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν με ταρίφα εκτός διαγωνισμών, ενώ από την 01^η.01.2025, θα πρέπει να συμμετάσχουν σε ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών. Οι τρέχουσες τιμές αναφοράς για τα φωτοβολταϊκά θα ισχύουν μέχρι και τις 31.08.2024.

Σημειώνεται ότι οι Συμβάσεις λειτουργικής Ενίσχυσης Σταθερής Τιμής (Feed-in Tariffs) είναι ο μηχανισμός που χρησιμοποιείται για τον περιορισμό του ρίσκου της επένδυσης, με μια σταθερή τιμή που καταβάλλεται στον παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ ανά kWh που παράγει και παραδίδει στο δίκτυο.

Εξαίρεση προβλέπεται μόνο για τους σταθμούς του Ειδικού Προγράμματος Ανάπτυξης Φωτοβολταϊκών Συστημάτων σε κτιριακές εγκαταστάσεις, οπότε και θα μπορεί να συναφθεί σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης.

Σχετικά με τις Ενεργειακές Κοινότητες, προβλέπεται ότι μετά την 30.09.2024, δεν θα μπορούν να συνάψουν περισσότερες από 2 συμβάσεις λειτουργικής ενίσχυσης για φωτοβολταϊκούς σταθμούς ισχύος έως 0,5 MW έκαστος, χωρίς την προηγούμενη συμμετοχή σε ανταγωνιστική διαδικασία. Εξαίρεση εισάγεται μόνο για τις Κοινότητες στις οποίες συμμετέχουν ΟΤΑ ή έχουν περισσότερα από 60 μέλη, εκ των οποίων τουλάχιστον τα 50 είναι φυσικά πρόσωπα.

5. Πρόσβαση των κατόχων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. με συμβάσεις λειτουργικής ενίσχυσης (Feed-in Premium), στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας

Η καινοτομία που εισήγαγε ο εν λόγω νόμος, είναι η δυνατότητα συμμετοχής στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας των κατόχων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. που έχουν καταρτίσει σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης (Feed-in Premium) ή θα καταρτίσουν μέχρι τις 31.12.2023, χωρίς να λαμβάνουν λειτουργική ενίσχυση, κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 10 του ν. 4414/2016.

Με το σύστημα Feed-in Premium ο παραγωγός λαμβάνει μια επιπρόσθετη πληρωμή (προσαύξηση/πριμοδότηση) πάνω από την τιμή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας,  η οποία μπορεί να είναι είτε σταθερή είτε κυμαινόμενη. Σε αντίθεση με το ανωτέρω σύστημα Feed-in Tariff, που η τιμή ηλεκτρικής ενέργειας είναι σταθερή, στο σύστημα Feed-in Premium η τιμή ηλεκτρικής ενέργειας αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, ανάλογα με την τιμή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Πλέον, δηλαδή, ο κάτοχος σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να μην κάνει χρήση της σύμβασης λειτουργικής ενίσχυσης (Feed-in Premium), αλλά να πωλεί την παραγόμενη ενέργειά του στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, (Χρηματιστήριο της Ενέργειας) και με τον τρόπο αυτό να πετύχει υψηλότερες τιμές με βάση τη χονδρική τιμή, απ΄ότι θα λάμβανε με τη σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης.

6. Διασφάλιση υλοποίησης έργων

Σημαντική ρύθμιση εισάγεται και για την διασφάλιση της υλοποίησης των έργων, με το άρθρο 132 του άνω νόμου. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι η Βεβαίωση ή η Βεβαίωση Ειδικών Έργων καθώς και η Άδεια Παραγωγής του άρθρου 3 του ν. 3468/2006 (Α’ 129) παύουν αυτοδικαίως να ισχύουν για φωτοβολταϊκούς, χερσαίους αιολικούς και υβριδικούς σταθμούς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.), για τις λοιπές τεχνολογίες σταθμών Α.Π.Ε. και Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης (Σ.Η.Θ.Υ.Α.) ή/και σταθμούς αποθήκευσης και για τους σταθμούς Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α., που ανήκουν στην κατηγορία των Ειδικών Έργων, κατά την έννοια του άρθρου 10 του ν. 4685/2020 (Α’ 92), και για υβριδικούς σταθμούς που συμπεριλαμβάνουν στο έργο τους την κατασκευή υποθαλάσσιας διασύνδεσης 2 ή περισσοτέρων Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών, εάν εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας 12, 18 και 24 μηνών αντίστοιχα, από την παρέλευση της δίμηνης προθεσμίας της παρ. 12 του άρθρου 5, δεν έχουν υποβάλλει πλήρες αίτημα για την έκδοση Άδειας Εγκατάστασης και τη σύναψη Σύμβασης Σύνδεσης.

Για τις Οριστικές Προσφορές Σύνδεσης (Ο.Π.Σ.) που βρίσκονταν σε ισχύ κατά την 04^η.07.2022, η Βεβαίωση ή η Βεβαίωση Ειδικών Έργων ή η Άδεια Παραγωγής παύουν αυτοδικαίως να ισχύουν, αν ο κάτοχος της Βεβαίωσης ή της Βεβαίωσης Ειδικών Έργων ή της Άδειας Παραγωγής δεν υποβάλει πλήρες αίτημα για τη σύναψη Σύμβασης Σύνδεσης, έως την 30η.06.2023, για έργα που έχουν λάβει Οριστική Προσφορά έως και την 31η.12.2020, έως την 31η.8.2023 για τα έργα που έχουν λάβει Οριστική Προσφορά από την 1η.1.2021 έως την 31η.12.2021 και έως την 31η.10.2023  για τα έργα που έχουν λάβει Οριστική Προσφορά από την 1η.1.2022 έως την 4η.7.2022.

Πρακτικά, πρέπει μέσα στις άνω προθεσμίες, όσα έργα είναι έτοιμα να υποβάλλουν πλήρες αίτημα για την έκδοση Άδειας Εγκατάστασης και συνάψουν τη Σύμβαση Σύνδεσης, άλλως οι σχετικές βεβαιώσεις και άδειες παύουν να ισχύουν, ενώ όσα έργα είχαν λάβει Οριστική Προσφορά Σύνδεσης κατά την 04η.07.2022, θα πρέπει να υποβάλουν πλήρες αίτημα για τη σύναψη Σύμβασης Σύνδεσης.

Αντί επιλόγου

Καθίσταται φανερό ότι το νομικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εν γένει για τον τομέα της ενέργειας αλλάζει και εξελίσσεται, με σκοπό να εναρμονιστεί με τις ευρωπαϊκές οδηγίες και να μας οδηγήσει σε ένα πιο «πράσινο» μέλλον. Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις προσανατολίζονται προς τη σωστή κατεύθυνση, αφού έχοντας ήδη βιώσει την ενεργειακή κρίση, θα πρέπει να δράσουμε με στόχο την αυτονομία της χώρας μας, μέσω των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Σε αυτή τη μετάβαση καλείται κάθε οικιακός καταναλωτής και κάθε επιχείρηση που ενδιαφέρεται να συμμετάσχει, να ενεργήσει εντός του θεσμικού πλαισίου προς την εξασφάλιση των συμφερόντων του.