Ζωηρό ενδιαφέρον σε θεωρητικό και νομολογιακό επίπεδο, λόγω της συχνότητας με την οποία ανακύπτει στην πράξη, έχει παρουσιάσει το ζήτημα του αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου στην περίπτωση διμελούς εταιρείας. Πράγματι, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου μεταξύ των δύο, συνήθως κατά ποσοστό 50-50, συνεταίρων, τους οποίους συχνότατα συνδέουν συγγενικοί ή φιλικοί δεσμοί, να ανακύπτουν αγεφύρωτα χάσματα αναφορικά με την διοίκηση των εταιρικών πραγμάτων και τις κοινές επιχειρηματικές πολιτικές. Ο προβληματισμός έγκειται στον αν είναι δυνατό ένας εκ των ομορρύθμων εταίρων να αιτηθεί από το δικαστήριο τον αποκλεισμό του μοναδικού συνεταίρου του. Και ενώ με βάση το παλαιότερο δίκαιο η απάντηση ήταν ανενδοίαστα αρνητική, δεδομένου ότι, εφόσον απέμενε για οποιοδήποτε λόγο μόνον ένας εταίρος, η εταιρεία οδηγούνταν αυτομάτως σε λύση, πλέον το θέμα έχει πολλάκις απασχολήσει τα δικαστήρια που έχουν δώσει αντικρουόμενες μέχρι σήμερα λύσεις την τελευταία πενταετία. Νεότερη διάταξη (αρ. 267 ν. 4072/2012 όπως τροποποιήθηκε με το αρ. 27 ν. 4403/2016), επιτρέπει την επί τετράμηνο «επιβίωση» της ομόρρυθμης εταιρείας με έναν εταίρο, μετά την οπωσδήποτε αποχώρηση των λοιπών, προκειμένου να βρεθεί αντικαταστάτης, και έχει έτσι αλλάξει ριζικά το τοπίο.

Μέρος της νομολογίας (πλέον πρόσφατη η ΜΠρΘεσ 6582/2018) έχει αποφανθεί αρνητικά, στηριζόμενη κατά κύριο λόγο στο γράμμα της κρίσιμης διάταξης (αρ. 263: “Αν συντρέχει στο πρόσωπο ενός εταίρου περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρείας σύμφωνα με την περίπτωση δ’ της παραγράφου 1 του άρθρου 259, το μονομελές πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων, η οποία εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, αντί της λύσης της εταιρείας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου”) ως δικαίωμα που παρέχεται, κατά τη διατύπωση του νόμου, σε λοιπούς (περισσότερους του ενός δηλαδή) εταίρους. Το δεύτερο επιχείρημα που επικαλείται η συγκεκριμένη νομολογία αφορά τον διαβλεπόμενο κίνδυνο «ανατροπής» της δικαστικής απόφασης που διατάσσει τον αποκλεισμό, εφόσον δεν προσληφθεί νέος εταίρος εντός της ως άνω τετράμηνης προθεσμίας, τον οποίο κρίνει μη ανεκτό.

Κατά την αντίθετη και ορθότερη άποψη (πιο πρόσφατη η ΜΠρΑθ 2889/2018), η οποία κρατεί στη θεωρία και την οποία ενστερνίζεται και σημαντικό μέρος των δικαστηρίων μας, τα ως άνω επιχειρήματα υποχωρούν με μια πιο προσεκτική επισκόπηση του νόμου, ενώ ταυτόχρονα η αποδοχή της δυνατότητας αποκλεισμού εταίρου και επί διμελούς Ο.Ε. εξυπηρετεί απολύτως το σκοπό του, ο οποίος είναι σαφώς η διασφάλιση της συνέχισης της εταιρικής επιχείρησης και ο περιορισμός της δικαστικής λύσης της εταιρείας στο απολύτως αναγκαίο μέτρο. Πράγματι, από τη συστηματική ερμηνεία των σχετικών διατάξεων (αρ. 259, 261 και 267 του ν. 4072/2012) προκύπτει ότι η χρήση του πληθυντικού αριθμού δικαιολογείται από άλλες αιτίες, όπως του προτύπου της πολυπρόσωπης εταιρείας που έλαβε υπόψη ο νομοθέτης ή της μέριμνας να μην εξωθείται από την εταιρεία μέλος της με απλή πλειοψηφία αλλά από το σύνολο των συνεταίρων του, ανεξαρτήτως του αριθμού τους. Εξάλλου, η ίδια διατύπωση χρησιμοποιείται και επί εξόδου εταίρου, ανάλογη όμως ερμηνεία θα κατέληγε στο άτοπο να μην επιτρέπεται ούτε η έξοδος από διμελή Ο.Ε., εγκλωβίζοντας τον επιθυμούντα την αποχώρησή του στο εταιρικό σχήμα παρά τη θέλησή του και αναίτια καθιστώντας μονόδρομο την καταγγελία της εταιρείας.

Η βούληση του νομοθέτη όμως είναι σαφής: η διάσωση της εταιρείας σε κάθε περίπτωση και η λύση της μόνον όταν όλες οι προς το σκοπό αυτό οδοί διαπιστωθούν δικαστικά απρόσφορες. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται από την αδιάστικτη και ευρύτατη διατύπωση του αρ. 267: «Αν αποχωρήσουν για οποιονδήποτε λόγο ένας ή περισσότεροι εταίροι και παραμείνει μόνο ένας εταίρος, η εταιρεία λύνεται, εφόσον μέσα σε τέσσερις μήνες δεν δημοσιευτεί στο Γ.Ε.ΜΗ. η είσοδος νέου εταίρου». Συνεπώς, στην κρίσιμη αυτή διάταξη προβλέπεται ρητά η δυνατότητα ένας εταίρος να αποχωρήσει και επίσης ένας να απομείνει στην εταιρεία, η δε εταιρεία να συνεχίσει απρόσκοπτα τη λειτουργία της επί τέσσερις μήνες μέσα στους οποίους θα πρέπει να γίνει πρόσληψη νέου εταίρου, χωρίς μάλιστα να γίνεται διάκριση της αιτίας ή του τρόπου της αποχώρησης. Η χρήση του τελευταίου αυτού όρου γίνεται κατά τη γνώμη του γράφοντος σκόπιμα από το νομοθέτη, ώστε να περιλαμβάνει κάθε προβλεπόμενη απώλεια εταίρου, δηλαδή εξόδου, οικειοθελούς ή προκαλούμενης από προσωπικό δανειστή του, θανάτου, αποκλεισμού κλπ. Βαίνει αντίθετα, λοιπόν, η απαγόρευση του αποκλεισμού επί διμελούς εταιρείας στην βασική επιλογή του συντάκτη του ν. 4072/2012 να δώσει την ευκαιρία σε κάθε εταιρική επιχείρηση να συνεχίσει υπό το νομικό μανδύα της Ο.Ε. χωρίς εξαιρέσεις, και μόνον όταν το δικαστήριο την κρίνει προσφορότερη ή όταν παρέλθει η προθεσμία άπρακτη να οδηγούμαστε στη λύση της.

Το πότε φυσικά θα κριθεί αν η λύση, κατ’ εξαίρεση βέβαια σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι προτιμητέα σε σχέση με τον αποκλεισμό, ως καταρχήν ηπιότερο μέσο αντιμετώπισης των ενδοεταιρικών ερίδων, συναρτάται άμεσα με την εκάστοτε αιτία που προβάλλεται ως σπουδαίος λόγος αποκλεισμού του άλλου εταίρου και τα συγκεκριμένα πραγματικά περιστατικά. Αυτός είναι και ο λόγος της παροχής διακριτικής ευχέρειας στο δικαστήριο να διατάξει, αντί του αποκλεισμού, τη λύση της εταιρείας, αν κρίνει ότι αυτή είναι επιβεβλημένη και αζήμια για τους εταίρους ή ότι δεν υφίσταται ανάγκη διατήρησης της επιχείρησής της. Εξάλλου, ρητά ο νόμος απαιτεί για τον αποκλεισμό το ισχυρισμό ύπαρξης σπουδαίου λόγου ο οποίος θα μπορεί εξίσου να οδηγήσει σε λύση της εταιρείας, ώστε και στις δύο περιπτώσεις να αξιώνεται η ίδιας έντασης και βαρύτητας διατάραξη του ενδοεταιρικού βίου, όπως για παράδειγμα λόγω υπαίτιας παράβασης υποχρεώσεως, αλλά και μακροχρόνιας ασθένειας ενός εκ των εταίρων, ανικανότητας, ή έκτισης ποινής φυλακίσεως.

Παράδειγμα από τη νομολογία: Ένας εκ των ομορρύθμων εταίρων έρχεται σε ρήξη με τον συνεταίρο αδελφό του για τον τρόπο καθημερινής διαχείρισης των εταιρικών πραγμάτων, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να ασκήσει σωματική βία σε βάρος του αιτούντος και την υποβολή εκατέρωθεν εγκλήσεων στον αρμόδιο εισαγγελέα. Λόγω της αδύνατης πλέον, κατά τρόπο οριστικό και μη αναστρέψιμο, επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των εταίρων, λαμβανομένου υπόψη και του οικογενειακού χαρακτήρα της και της εξέχουσας σημασίας που έχει το προσωπικό στοιχείο στις μεταξύ των εταίρων σχέσεις, ενόψει και της συνεχιζόμενης συμπεριφοράς του υπαίτιου εταίρου, η οποία εκφεύγει των στενών ορίων μιας εταιρικής διαφοράς, και η οποία τείνει να ποινικοποιήσει τη διαφορά αυτή διά της υποβολής συνεχών και αβασίμων εγκλήσεων, το δικαστήριο έκανε δεκτή την αίτηση και αποφάσισε τον αποκλεισμό του προς όφελος της εταιρείας.

Συνοψίζοντας, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι, και επί διμελούς εταιρείας, κάθε εταίρος έχει το δικαίωμα, προκειμένου να αποφευχθεί η λύση της εταιρείας, να ζητήσει από το δικαστήριο τον αποκλεισμό του συνεταίρου του το πρόσωπο του οποίου βαρύνει σπουδαίος κατά τα ανωτέρω λόγος. Ο αποκλεισμός προϋποθέτει την έκδοση οριστικής θετικής απόφασης, από τη δημοσίευση της οποίας επέρχονται τα διαπλαστικά της εταιρικής σύνθεσης αποτελέσματά της. Σε περίπτωση δε διαφωνίας ως προς την καταβλητέα αξία της συμμετοχής του αποκλειόμενου εταίρου, το ίδιο δικαστήριο αποφασίζει και ως προς το ζήτημα αυτό.