Εταιρικοί Μετασχηματισμοί και Φορολογικά Κίνητρα
Θεόδωρος Η. Γιαννατσής, Εταίρος – Διαχειριστής
Σταύρος Θεοδωρόπουλος, Δικηγόρος
1. Εισαγωγικά - Εταιρικοί Μετασχηματισμοί.
Ο ν. 4601/2019 περί εταιρικών μετασχηματισμών, διαδραματίζει ήδη , από κοινού με τον ν.4548/2018, με τον οποίον αναμορφώθηκε το δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της οικονομικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Με τον νόμο αυτό επιτεύχθηκαν: α) η συστηματοποίηση όλων των, νομοθετικά κατακερματισμένων μέχρι αυτόν, μορφών μετασχηματισμών β) η πλήρωση κενών και ασαφειών του προϋφιστάμενου νομικού πλαισίου και γ) η ενσωμάτωση μορφών μετασχηματισμών που προβλέπονται σε αναπτυξιακούς- φορολογικούς νόμους, με παράλληλη διατήρηση της ισχύος των φορολογικών ρυθμίσεων για κίνητρα, ευεργετήματα και απαλλαγές, οι οποίες διατηρούν την αυτοτέλειά τους.
Αυτό το συμπαγές και πλήρες, συμβατό με το ενωσιακό δίκαιο νομοθετικό πλαίσιο, παρέχει στις επιχειρήσεις νέες δυνατότητες προσαρμογής των νομικών δομών τους στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες, με πρόνοιες για την προστασία των επενδυτών, των συμφερόντων των εταίρων ή μετόχων της μειοψηφίας, των πιστωτών και των εργαζομένων.
Ο βασικός κανόνας είναι ότι όλοι, εκτός των ατομικών επιχειρήσεων, που μπορούν να μετατραπούν ή να συγχωνευθούν σε ΕΠΕ ή ΑΕ βάσει ειδικών διατάξεων αναπτυξιακών νομοθετημάτων, μπορούν να συγχωνευθούν με όλους, όλοι μπορούν να απορροφήσουν όλους, όλοι μπορούν να διασπασθούν σε όλους, όλοι μπορούν να επωφεληθούν από όλους, όλοι μπορούν να μετατραπούν σε όλους. Αυτός καταργεί τον κλειστό αριθμό μετασχηματισμών του μέχρι αυτόν υφιστάμενου κλειστού νομοθετικού πλαισίου.
Κοινός παρονομαστής κάθε μετασχηματισμού είναι η συνέχιση της επιχειρηματικής δραστηριότητας από νέο- στις περιπτώσεις συγχώνευσης και διάσπασης- ή από τον ίδιο, υπό διαφορετικό νομικό ένδυμα στην περίπτωση της μετατροπής, επιχειρηματικό φορέα.
Στις αναγκαστικού δικαίου διατάξεις του υπάγονται και τα τρία βασικά είδη εταιρικών μετασχηματισμών, δηλαδή η συγχώνευση, η διάσπαση και η μετατροπή. Εδώ, περιοριζόμαστε στο είδος της συγχώνευσης και τα φορολογικά κίνητρα που παρέχονται από την νομοθεσία και αφορούν αυτήν.
2. Ειδικότερα: Η συγχώνευση.
Στην συγχώνευση, δύναται υπό ορισμένες προυποθέσεις να μετάσχει ακόμη και εταιρία που λύθηκε ή κηρύχθηκε σε κατάσταση πτώχευσης, ή που υπάρχει νόμιμος λόγος που μπορεί να οδηγήσει στην κήρυξη της ακυρότητας ή στην λύση της με δικαστική απόφαση.
Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του ν.4601/2019 «συγχώνευση είναι η πράξη με την οποία επιτυγχάνεται η απόκτηση, με καθολική διαδοχή, από υφιστάμενη ή νεοιδρυόμενη εταιρία, των περιουσιακών στοιχείων άλλων εταιριών, που λύνονται χωρίς εκκαθάριση»
Οι εταιρίες που εξαφανίζονται καλούνται «απορροφώμενες» ή «συγχωνευόμενες», ενώ η εταιρία που προκύπτει από την συγχώνευση καλείται «απορροφώσα» ή «νέα εταιρία», ανάλογα με το αν η συγχώνευση πραγματοποιείται με απορρόφηση ή σύσταση νέας εταιρίας αντίστοιχα.
Με την συγχώνευση επιτυγχάνεται η μείωση των εξόδων λειτουργίας και η ορθολογικότερη οργάνωση των εταιριών. Για παράδειγμα, η συνένωση μέσω συγχώνευσης περισσότερων μονάδων παραγωγής σε μια μεγάλη μονάδα παραγωγής, έχει ως συνέπεια τη μείωση του συνολικού κόστους λειτουργίας, λόγω της μείωσης του ανθρώπινου δυναμικού, μείωση των εξόδων διοίκησης κλπ. Την ίδια συνέπεια έχει και η καθετοποίηση της παραγωγής (συγκέντρωση όλων των φάσεων παραγωγής σε μια μονάδα, Επιπλέον, αποτελεί ιδανική λύση για μικροεπιχειρήσεις που επιθυμούν να εισαχθούν στο χρηματιστήριο, όπως αποτελεί και μέσο εξυγίανσης και αύξησης κεφαλαίου, αλλά και για εταιρίες που κρίνουν εύλογο να προβούν σε αναδόμηση της φορολογικής πολιτικής τους, για οικονομικούς λόγους.
3. Διαδικασία συγχώνευσης.
Η διαδικασία της συγχώνευσης δύο ή περισσότερων εταιριών, διέρχεται από τα οκτώ στάδια που αναπτύσσονται αμέσως:
3.1. Κατάρτιση σχεδίου σύμβασης συγχώνευσης.
Το σχέδιο σύμβασης συγχώνευσης συντάσσεται από τα Διοικητικά Συμβούλια ή τους διαχειριστές των εταιριών, που πρόκειται να συμμετάσχουν στον μετασχηματισμό, και έχει από το νόμο συγκεκριμένο περιεχόμενο. Πρέπει να αναφέρει τουλάχιστον τα πλήρη στοιχεία των εταιριών που μετέχουν στη συγχώνευση, την σχέση ανταλλαγής των εταιρικών συμμετοχών καθώς και τον τρόπο διάθεσης αυτών. Πρέπει επίσης να αναφέρονται, εάν υπάρχουν, αναλυτικά τα ιδιαίτερα δικαιώματα που αποδίδονται σε ορισμένους εταίρους της (λ.χ. κάτοχοι προνομιούχων μετοχών, μέτοχοι με δικαίωμα απευθείας διορισμού μέλους ΔΣ), ή σε τρίτα προς αυτήν πρόσωπα. Το εν λόγω σχέδιο εγκρίνεται με ειδική απόφαση του ΔΣ ή των διαχειριστών της εταιρείας.
3.2. Δημοσιότητά του σχεδίου συγχώνευσης.
Το καταρτισθέν σχέδιο πρέπει να δημοσιευτεί είτε στο ΓΕΜΗ, είτε στην ιστοσελίδα των εμπλεκόμενων στον μετασχηματισμό εταιριών, έναν μήνα τουλάχιστον πριν την λήψη απόφασης για την έγκριση της συγχώνευσης από το αρμόδιο εταιρικό όργανο. Παραμένει, δε, αναρτημένη για ένα έτος από την λήψη της απόφασης. Από τη δημοσίευσή του, και εντός τριάντα ημερών, οι πιστωτές των εταιριών που μετέχουν στη συγχώνευση, ακόμη και ενήμερων οφειλών, έχουν δικαίωμα να απαιτήσουν εγγυήσεις έναντι των οφειλών, εφόσον αποδεικνύουν ότι η θέση τους χειροτερεύει λόγω του μετασχηματισμού.
3.3. Έγγραφη τοποθέτηση ΔΣ/Διαχειριστών επί σχεδίου.
Πρόκειται περί αιτιολογικής έκθεσης επί των νομικών και οικονομικών ζητημάτων που οδηγούν στην συγχώνευση και ιδίως ως προς τη σχέση ανταλλαγής, η οποία συντάσσεται από τα διαχειριστικά όργανα κάθε μίας συμμετέχουσας στον σχηματισμό εταιρείας. Καταχωρείται στο ΓΕΜΗ, ενώ υποβάλλεται και στους εταίρους/μετόχους. Λόγω τις δημοσιότητας στην οποία υποβάλλεται η έκθεση, δεν είναι απαραίτητο να περιλαμβάνονται ευαίσθητες πληροφορίες εφόσον βέβαια αιτιολογείται η παράλειψή τους. Το παρόν στάδιο δύναται να παραλειφθεί εφόσον όλοι οι μέτοχοι ή οι εταίροι και οι κάτοχοι άλλων τίτλων που παρέχουν δικαίωμα ψήφου σε καθεμία από τις εταιρείες που μετέχουν στη συγχώνευση, συμφωνούν εγγράφως προς αυτό.
3.4. Εξέταση σχεδίου από εμπειρογνώμονα.
Στη συνέχεια, το εκπονηθέν σχέδιο εξετάζεται από εμπειρογνώμονα, ο οποίος συντάσσει ως τρίτο, ανεξάρτητο πρόσωπο, έκθεση με την οποία αποφαίνεται εάν η σχέση ανταλλαγής είναι δίκαιη και λογική, εκθέτοντας όλα τα στοιχεία τα οποία έλαβε υπόψη του. Η παρούσα έκθεση κοινοποιείται στους εταίρους/μετόχους και δημοσιεύεται στο ΓΕΜΗ, ομοίως με τα διαλαμβανόμενα στο στάδιο υπό 3, υποχρέωση που, υπό τους ίδιους πάλι όρους είναι δυνατόν να παραλειφθεί.
3.5. Έγκριση από ΓΣ/Εταίρους σχεδίου σύμβασης.
Εφόσον έχουν περατωθεί οι διαδικασίες που επιβάλλει ο νόμος και αναλύθηκαν αμέσως ανωτέρω, έχει προετοιμαστεί το έδαφος, ώστε να επικυρωθεί με απόφαση από τα αρμόδια από το νόμο και το καταστατικό όργανα κάθε εταιρίας που μετέχει στον μετασχηματισμό, το σχέδιο της σύμβασης συγχώνευσης. Με αυτήν την απόφαση, εγκρίνεται το σύνολο του σχεδίου, ενώ συνάμα πραγματοποιούνται και οι απαραίτητες αλλαγές στα καταστατικά των συμμετεχουσών στο μετασχηματισμό εταιριών (λ.χ. αύξηση μετοχικού κεφαλαίου απορροφώσας, εάν αυτή είναι κεφαλαιουχικού χαρακτήρα). Με αυτές τις αποφάσεις είναι δυνατόν να εγκριθεί το σχέδιο του καταστατικού της νέας εταιρίας εφόσον ο σκοπούμενος μετασχηματισμός είναι συγχώνευση με σύσταση νέας εταιρίας. Σημειώνεται εδώ, ότι αν σε αντίθεση με τις προσδοκίες, κάποια εταιρία αναιτίως δεν εγκρίνει εν τέλει το σχέδιο σύμβασης συγχώνευσης, αυτή ευθύνεται προς αποζημίωση από τις διαπραγματεύσεις, σύμφωνα με τα άρθρα 197 – 198 ΑΚ. Η αποζημίωση αυτή θα περιλαμβάνει τα έξοδα στα οποία υπεβλήθησαν οι λοιπές εταιρίες, αλλά όχι όμως και το διαφέρον εκπλήρωσης, δηλαδή το προσδοκώμενο από την συγχώνευση όφελος.
3.6. Υπογραφή σύμβασης συγχώνευσης.
Η σύμβαση, όπως ακριβώς εγκρίθηκε, πρέπει να περιβληθεί τον τύπο του ιδιωτικού εγγράφου και να θεωρηθεί, να αποκτήσει δηλαδή βέβαια χρονολογία. Ενδέχεται να είναι απαραίτητος ο συμβολαιογραφικός τύπος του εγγράφου αυτού, εφόσον απαιτείται από ειδική διάταξη νόμου (λ.χ. εισφέρεται ακίνητο) ή μετέχουν στην συγχώνευση συγκεκριμένες μορφές εταιρειών, μεταξύ των οποίων είναι και η Ανώνυμη Εταιρεία. Στη συνέχεια, δημοσιεύεται στο ΓΕΜΗ. Εφόσον συμμετέχει Ανώνυμη Εταιρεία, απαιτείται προηγούμενη εγκριτική απόφαση του Περιφερειάρχη του οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης δεύτερου βαθμού, στην περιφέρεια του οποίου έχει την έδρα της η Ανώνυμη Εταιρεία.
3.7. Προληπτικός διοικητικός έλεγχος.
Διενεργείται από το ΓΕΜΗ, με την κατά περίπτωση σύμπραξη του προϊσταμένου της υπηρεσίας, ή του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων. Ουσιαστικά, η Διοίκηση ελέγχει ότι έχουν τυπικά και ουσιαστικά τηρηθεί τα απαιτούμενα από την εταιρική νομοθεσία (ν. 4548/2018, ν. 4601/2019, νόμος ΓΕΜΗ) και τα καταστατικά των εταιρειών. Για παράδειγμα, δεν θα εγκριθεί η συγχώνευση εάν δεν προσκομισθεί ούτε η έκθεση που αναφέρεται ανωτέρω υπ’ αριθμ. 3, ούτε η αντίστοιχη συμφωνία των εταίρων. Δεν πρόκειται όμως για απλό τυπικό έλεγχο. Η διοίκηση δεν θα προχωρήσει σε έγκριση της συγχώνευσης εάν λάβει γνώση ότι εκκρεμεί εξέταση αίτησης ενώπιον της Επιτροπής Ανταγωνισμού για την συγκεκριμένη σκοπούμενη συγχώνευση.
3.8. Δημοσιότητα σύμβασης στο ΓΕΜΗ
Τελικό στάδιο της συγχώνευσης αποτελεί η δημοσίευση της σύμβασης συγχώνευσης στο ΓΕΜΗ, ως προς απορροφώσα εταιρεία. Ο νόμος ορίζει ότι από την καταχώριση στο ΓΕΜΗ επέρχεται η συγχώνευση. Η δημοσίευση αυτή έχει συστατικό χαρακτήρα. Επέρχεται καθολική διαδοχή στα περιουσιακά στοιχεία των απορροφώμενων υπέρ της απορροφώσας, ενώ οι απορροφώμενες παύουν να υπάρχουν και οι μέτοχοι αυτών καθίστανται μέτοχοι της απορροφώσας.
4. Φορολογικά Κίνητρα:
Πέραν της ρύθμισης του μετασχηματισμού από άποψης εταιρικού δικαίου, θεσμοθέτησης δηλαδή ενιαίας διαδικασίας διενέργειας αυτού, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η φορολογική αντιμετώπιση του. Ο μετασχηματισμός είναι δυνατόν να διενεργηθεί κατ’ εφαρμογή ενός εκ των τριών νομοθετικών πλαισίων, που, όπως αναφέρθηκε, παραμένουν σε ισχύ ως προς τις φορολογικού δικαίου διατάξεις τους. Πρόκειται για το ν.δ. 1297/1972, το ν. 2166/1993 και το ν. 4172/2013. Καθ’ ένα από αυτά τα πλαίσια παρέχει διαφορετικά φορολογικά κίνητρα και ελαφρύνσεις. Έτσι, ο ενδιαφερόμενος δύναται να επιλέξει τις διατάξεις που ταιριάζουν καλύτερα στις ιδιομορφίες του δικού του σκοπούμενου μετασχηματισμού, ώστε να πετύχει παράλληλα το μικρότερο δυνατό κόστος. Επιχειρείται στη συνέχεια μία συνοπτική παρουσίαση των κυριότερων φορολογικών ευεργετημάτων των τριών νομοθετικών πλαισίων.
Ως προς τις προϋποθέσεις υπαγωγής:
Ως προς τα φορολογικά ευεργετήματα:
5. Αντί επιλόγου.
Η συγχώνευση επιχειρήσεων, αλλά και οι λοιπές εταιρικές μετατροπές, αποτελούν σπουδαίο εργαλείο ανανέωσης των εταιρειών και προσαρμογής στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Και φυσικά η προσαρμογή, είναι το κλειδί αφενός για την επιβίωση και αφετέρου για την ευημερία ενός «ζωντανού» οργανισμού, πόσο μάλλον δε όταν αυτή πραγματοποιείται με έξυπνο τρόπο. Η εισαγωγή του νέου νομοθετικού πλαισίου για τις εταιρικές μετατροπές αποτέλεσε μία καλοδεχούμενη ρύθμιση στο ελληνικό εμπορικό γίγνεσθαι. Απομένει στους πρωταγωνιστές να χρησιμοποιήσουν τους νέους αυτούς κανόνες.