H αρχή του συμφέροντος του παιδιού ως ένας πιθανός δρόμος για την εγκαθίδρυση της ομογονεϊκότητας στην Ελλάδα
Ηλίας Γιαννατσής, Ασκούμενος Δικηγόρος
Η ελληνική έννομη τάξη, όπως ακόμα πολλών άλλων κρατών μελών της ΕΕ, αρνείται σταθερά την αναγνώριση γονεϊκών δικαιωμάτων στα ομόφυλα ζευγάρια, επικαλούμενη την προστασία της «δημόσιας τάξης, του γάμου και της οικογένειας». Η ίδια αποτελεί όμως πλέον κομμάτι μίας μεγαλύτερης έννομης τάξης, της ευρωπαϊκής, και τα ίδια ζητήματα λαμβάνουν άλλες διαστάσεις. Η μία χώρα απαγορεύει την υιοθεσία, η γειτονική χώρα την επιτρέπει. Σε μια τρίτη χώρα ίσως μπορείς να έχεις ακόμη και βιολογική σύνδεση με το παιδί σου.
Όταν σε τρεις ώρες με το αεροπλάνο βρίσκεσαι σε μία χώρα όπου μπορείς να αποκτήσεις με τον/την σύντροφό σου ένα παιδί, το ζήτημα είναι τί γίνεται όταν το παιδί αυτό βρεθεί πίσω στην Ελλάδα. Θα έχει γονείς; και εάν ναι, πόσους;
Στο σημείο αυτό, η «επικριτική» έννομη τάξη φαίνεται να σκοντάφτει σε μία δική της αξία: την προστασία των συμφερόντων του τέκνου. .
Το Ελληνικό ζήτημα:
Ο νόμος 4538/2018 για την Υιοθεσία και τους Ανάδοχους Γονείς δεν χορηγεί στους καταχωρισμένους συντρόφους, ομόφυλους ή ετερόφυλους το δικαίωμα να υιοθετήσουν. Από τη στιγμή που τόσο η διαδοχική όσο και η από κοινού υιοθεσία επιτρέπεται μόνο για τους έγγαμους, τα ομόφυλα ζευγάρια αντιμετωπίζουν μία «λούπα» δυσμενούς διάκρισης. Τι σημαίνει αυτό: ότι εφόσον η υιοθεσία συνδέεται με το «χρυσό πρότυπο» του γάμου, ο οποίος με τη σειρά του παραμένει προνόμιο μόνο των παντρεμένων ζευγαριών, δεν μπορεί να γίνει λόγος για δυσμενή διάκριση, αφού και οι ετερόφυλοι συμβίοι τεχνικά αποκλείονται από την υιοθεσία. Μόνο που τα ομόφυλα ζευγάρια, σε αντίθεση με τους ετερόφυλους ομωνύμους τους, δεν έχουν τη δυνατότητα να παντρευτούν και συνεπώς να δημιουργήσουν οικογένειες κατά παραβίαση του προστατευόμενου από το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΣΔΑ) δικαίωμα στην οικογενειακή και ιδιωτική ζωή.
Το ίδιο ισχύει για την παρένθετη μητρότητα και την εξωσωματική γονιμοποίηση, οι οποίες αποκλείονται επίσης ως επιλογές, καθώς προβλέπονται μόνο για έγγαμα ετερόφυλα ζευγάρια (ή ελεύθερες γυναίκες στην δεύτερη περίπτωση!) κσι πάντα ως μέσο θεραπείας γονιμότητας.
Τα παραπάνω συνεπάγονται αναπόφευκτα ότι Έλληνες που αποφασίζουν να υιοθετήσουν, να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση ή να συνάψουν συμφωνία παρένθετης μητρότητας στο εξωτερικό, ή Ευρωπαίοι αντίστοιχα που διαμένουν στην Ελλάδα, διατρέχουν τον κίνδυνο τα παιδιά τους να έχουν νομικά μόνο έναν γονέα﮲ ο γονέας δε με τον οποίο το παιδί δεν συνδέεται βιολογικά, νομικά αγνοείται!
Το παράδειγμα της Ιταλίας: αμφισβητώντας την παράδοση
Η πρόσφατη ευρωπαϊκή νομολογία δείχνει στις «πολύχρωμες» οικογένειες έναν έμμεσο δρόμο για την πολυπόθητη νομική αναγνώριση.
Στις υποθέσεις Παραντίζο και Καμπανέλλι κατά Ιταλίας και Μένεσσον και Λαμπάς κατά Γαλλίας το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφέρθηκε στις έννοιες της «εν τοις πράγμασι (de facto) οικογενειακής ζωής» και του δικαιώματος του παιδιού στην οικογενειακή ζωή, την ταυτότητα και την ανατροφή.
Η Ιταλία εν προκειμένω ανοίγει τον δρόμο: παρότι το νομοθετικό της πλαίσιο, όπως στην Ελλάδα, δεν παρέχει στα ομόφυλα ζευγάρια γονεϊκά δικαιώματα και το δικαίωμα στον γάμο (αναγνωρίζοντας μόνο το σύμφωνο συμβίωσης), έχει υπάρξει μία σειρά αποφάσεων (από τα Εφετεία του Μιλάνο, του Τρέντο και της Φλωρεντίας), όπου ο εθνικός δικαστής αντιμέτωπος με υποθέσεις «απαγορευμένης» διασυνοριακής υιοθεσίας, παρένθετης μητρότητας ή εξωσωματικής γονιμοποίησης, αποφάσισε υπέρ του δικαιώματος του παιδιού στην συγγένεια, την ανατροφή και την ταυτότητα. Αντίστοιχη απόφαση έχει εκδοθεί από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο. Στις αποφάσεις αυτές, ο δικαστής ήταν σε θέση να αναγνωρίσει τον νομικό δεσμό ανάμεσα στα μέλη της «εν τοις πράγμασι» οικογένειας χωρίς να παρεισφρήσουν κρίσεις και έννοιες σχετικά με την «προστασία του γάμου» ή την «δημόσια τάξη» (νομικοί όροι που συνήθως αποτελούν το αδιέξοδο για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα).
Ακόμη και η πλέον συντηρητική αναφορικά με τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα Δημοκρατία της Τσεχίας αποφάνθηκε υπέρ της αναγνώρισης αντίστοιχης περίπτωσης διασυνοριακής υιοθεσίας στη βάση ότι «κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να έχει γονείς».
Παραδόξως, σε αυτές τις περιπτώσεις, η «δημόσια τάξη» φαίνεται ότι υπερσκελίζεται από μία θεμελιώδη και βαθιά ριζωμένη αρχή μέσα στην ίδια την έννοια της δημόσιας τάξης, την προστασία των συμφερόντων του παιδιού﮲ η οποία δεν μπορεί να παραγνωρισθεί για λόγους κοινωνικής πολιτικής.
Γιατί όχι και στην Ελλάδα;
Προϋπόθεση αναγνώρισης των αλλοδαπών αποφάσεων στην εσωτερική έννομη τάξη είναι να μην παραβιάζονται μέσω αυτών οι θεμελιώδεις αξίες της τελευταίας («ρήτρα δημόσιας τάξης»).
Όμως η δημόσια τάξη ως έννοια φαίνεται ότι όχι μόνο αμφισβητείται και μεταλλάσσεται, αλλά και ότι «σκοντάφτει» στις αξίες τις οποίες η ίδια πρεσβεύει και στο όνομα των οποίων αρνείται σταθερά την αναγνώριση της ομογονεϊκότητας. Οι ίδιες αξίες αυτή τη στιγμή αναγκάζουν τη δημόσια τάξη να την αναγνωρίσει!
Δεδομένων των ανωτέρω δεν υπάρχει κάποιος νομικός λόγος να μην είναι η Ελλάδα η παίκτρια στον επόμενο γύρο!
Μην ξεχνάμε ότι το Ειρηνοδικείο Καλλιθέας πρόσφατα αναγνώρισε το δικαίωμα πολίτη να καταχωρηθεί ως μη- δυαδικό άτομο, καταρρίπτοντας έννοιες και ταμπού που κανένας δεν θα περίμενε. Τα πράγματα έχουν αρχίσει να αλλάζουν και δεν υπάρχει επιστροφή.
Αντί επιλόγου
Όσο η ΕΕ δεν μπορεί να επιβάλει την ευθεία αναγνώριση της ομογονεϊκότητας στα κράτη μέλη, η αρχή της προστασίας των συμφερόντων του παιδιού αναδεικνύεται μέσα από τις δικαστικές αίθουσες της Ευρώπης ως μία παράκαμψη, ένας πλάγιος δρόμος για το αυτό αποτέλεσμα.