Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που εισήχθη με τον νέο νόμο 4800/2021 (σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων και άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου)είναι η θέσπιση, για πρώτη φορά, ενός τεκμηρίου ελάχιστης προσωπικής επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το ανήλικο, με αυτό, το οποίο ορίζεται στο 1/3 του συνολικού του χρόνου. Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή στο οικογενειακό μας δίκαιο.
Παρ’ ότι δεν ικανοποιήθηκε το αίτημα πολλών οργανώσεων, επιστημονικών φορέων και απλών πολιτών για υποχρεωτική συνεπιμέλεια, με την έννοια της κατανομής αυτής 50%-50% ανάμεσα στους δύο γονείς (εναλλασσόμενη κατοικία), εν τούτοις, η καθιέρωση ενός τεκμηρίου ελαχίστου χρόνου επικοινωνίας, που αντιστοιχεί στο 1/3 του χρόνου του παιδιού, θεωρείται από πολλούς, και όχι άδικα, ως ένα πρώτο και ουσιαστικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Με τη ρύθμιση αυτή προκρίνεται μια ιδιαιτέρως διευρυμένη επικοινωνία του γονέα με το τέκνο του, με φυσική του παρουσία και διαμονή του τέκνου στην οικία του γονέα του, ενώ ορίζεται ρητά ότι ο έτερος γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλον γονέα σε τακτή χρονική βάση. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του Ν. 4800/2021 η οριοθέτηση ελάχιστου χρόνου επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει μαζί, συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και στην ψυχική του υγεία. Ταυτόχρονα αποφεύγονται δικαστικές διενέξεις και εντάσεις μεταξύ των γονέων, οι οποίες αντιβαίνουν στο συμφέρον του τέκνου.

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τί σημαίνει «τεκμήριο» ελάχιστου χρόνου επικοινωνίας: Στο ελληνικό δίκαιο δεν είναι άγνωστη η έννοια των τεκμηρίων – μαχητών και μη – τα οποία βοηθούν στην συναγωγή συμπεράσματος για κάτι που είναι συνήθως δύσκολο να αποδειχθεί. Ένα τέτοιο τεκμήριο είναι το 1/3 για την αξίωση που έχει ο σύζυγος στα κοινά αποκτήματα του άλλου, το οποίο αναγνωρίζεται ως μια δίκαιη και επιτυχημένη νομοθετική ρύθμιση. Η καθιέρωση τεκμηρίου ελαχίστου χρονικού ορίου επικοινωνίας στο οικογενειακό δίκαιο σημαίνει ότι ,εκ προοιμίου, αναγνωρίζεται από τον νομοθέτη ως κατ’ αρχήν συμφέρον για το ανήλικο τέκνο, η διευρυμένη επικοινωνία του με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει, η οποία δεν μπορεί να υπολείπεται του 1/3 του συνολικού χρόνου του. Ο δικαστής που θα κληθεί να αποφασίσει σε μια τέτοια διαφορά, δεσμεύεται κατ’ αρχήν να ορίσει ως ελάχιστη βάση του χρόνου επικοινωνίας του δικαιούχου γονέα, το 1/3 του χρόνου του παιδιού του. Το τεκμήριο όμως αυτό είναι «μαχητό», σημαίνει δηλαδή ότι μπορεί να ανατραπεί και να αυξηθεί ή να μειωθεί ο χρόνος, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, εάν δηλαδή ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας ή αν επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. Σε κάθε περίπτωση, αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, ο νομοθέτης αφήνει το περιθώριο στον δικαστή να αυξήσει ή να περιορίσει τον χρόνο αυτό, και να αποφασίσει κατά περίπτωση, έχοντας πάντοτε ως γνώμονα το συμφέρον του ανηλίκου. Θα πρέπει, όμως, στην περίπτωση αυτή να υπάρχει ειδική αιτιολόγηση ως προς τους εξαιρετικούς λόγους που επιβάλλουν την ανατροπή του θεσπισμένου από τον νομοθέτη τεκμηρίου του ελαχίστου χρόνου επικοινωνίας.

Στον νέο νόμο δεν γίνεται ειδικότερος προσδιορισμός της «βάσης αναφοράς», επί της οποίας θα υπολογιστεί το 1/3 του χρόνου του παιδιού (πχ το 1/3 ανά εβδομάδα, μήνα, έτος). Ο προσδιορισμός αυτός θα γίνει, ανάλογα με τις συνθήκες διαβίωσης του κάθε παιδιού. Έτσι, εάν οι γονείς κατοικούν στην ίδια πόλη ή σε κοντινές περιοχές (για την Αττική), προκρίνεται ο υπολογισμός του χρόνου σε εβδομαδιαία βάση. Για παράδειγμα, μέσα στην εβδομάδα, το τέκνο μπορεί να διαμένει με τον γονέα του, ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλειά του, τρεις συνεχόμενες ημέρες (πχ Παρασκευή έως Δευτέρα) ή μία καθημερινή και το Σαββατοκύριακο κάθε εβδομάδας κλπ. Σε περιπτώσεις που οι γονείς ζουν σε διαφορετικές πόλεις, ο υπολογισμός του χρόνου προκρίνεται σε μηνιαία ή ετήσια βάση. Ενδεικτικά, ορίστηκε η επικοινωνία πατέρα με ανήλικο που κατοικεί σε άλλη πόλη και δεν έχει σχολικές υποχρεώσεις λόγω της ηλικίας του, κάθε πρώτο Σάββατο του μήνα έως το Σάββατο της επόμενης εβδομάδας συνεχόμενα (ήτοι, για μια συνεχόμενη εβδομάδα), πλέον του εορτών των Χριστουγέννων, Πάσχα και καλοκαιριού (Μον.Εφ.Λάρισας 479/2021).Τέτοιου είδους ρύθμιση της επικοινωνίας (δηλαδή σε αραιότερα μεν, αλλά μακρότερα χρονικά διαστήματα) είναι σύμφωνη και με το πνεύμα της αιτιολογικής έκθεσης του νόμου 4714/2020, με τον οποίο τροποποιήθηκε το άρθρο 1519 του ΑΚ, σχετικά με την αυθαίρετη μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου από τον έναν γονέα, όταν επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει.

Όπως είπαμε, το τεκμήριο αυτό είναι μαχητό όχι μόνο «προς τα κάτω» από τον υπόχρεο να ανεχθεί την επικοινωνία γονέα, προκειμένου να μειώσει τον επιβαλλόμενο από αυτό χρόνο ή να επιβάλλει λοιπούς περιορισμούς στον μη διαμένοντα με το παιδί γονέα, αλλά και «προς τα πάνω», από τον τελευταίο, ο οποίος περνούσε, επιθυμεί, και είναι προς το συμφέρον του παιδιού του, να περνά έτι περισσότερο χρόνο με αυτό. Κριτήρια για την «αύξηση» του χρόνου επικοινωνίας πέραν του 1/3 αποτελούν, μεταξύ άλλων, η μεγάλη εξοικείωση με τον άλλο γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει το παιδί, συμμετοχή αυτού στις αθλητικές δραστηριότητες του παιδιού, ενίσχυση του παιδιού στην καθημερινή σχολική προετοιμασία του, παροχή ιατρικών φροντίδων από τον άλλο γονέα σε παιδί με ειδικές ανάγκες ή χρόνιες παθήσεις. (βλ.Γ. Λέκκα, Η Επιμέλεια του Παιδιού Κατά τον Αστικό Κώδικα Μετά το Ν. 4800/2021).