Τα παραπάνω ερωτήματα είναι εύλογα, ιδίως αν αναλογιστούμε τον εντελώς εσφαλμένο τρόπο, με τον οποίο μεταχειρίζεται πολλές φορές η νομολογία των δικαστηρίων μας σχετικά περιστατικά. Για παράδειγμα, στην αρκετά πρόσφατη απόφαση 298/2021 του Εφετείου Πειραιώς (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), αποδείχθηκε ότι, κατά την παράδοση των ανήλικων τέκνων από τη μητέρα τους στον πατέρα κατά την καθορισμένη ημέρα επικοινωνίας τους μαζί του, ο τελευταίος έσπρωξε τη μητέρα τους και τη χτύπησε στο επάνω μέρος του κεφαλιού της ενώπιόν τους, για να τα πάρει από εκείνη, λόγω της έντονης άρνησής τους να τον ακολουθήσουν (μάλιστα, όπως αναφέρεται στην εν λόγω απόφαση, το ένα παιδί του είχε δηλώσει ρητώς «μπαμπά, δεν θέλω να έρθω βόλτα μαζί σου»). Παρά ταύτα, το Δικαστήριο όλως αντιφατικά, αφού προηγουμένως είχε δεχθεί μάλιστα ότι στη σκηνή αυτή τα παιδιά αναστατώθηκαν, φώναζαν και έκλαιγαν, στη συνέχεια έκρινε ότι «εξ όλων των προαναφερόμενων αποδεικτικών μέσων δεν αποδείχθηκε κακοποιητική συμπεριφορά του πατέρα σε βάρος της …., ούτε απότομη στάση έναντι αυτής και της ………., το δε επεισόδιο της 7.9.2017 αφορούσε τους εν διαστάσει συζύγους και δεν αποδεικνύεται ότι άφησε κάποιο ψυχολογικό τραύμα στις πολύ μικρής ηλικίας ανήλικες κόρες των διαδίκων».

Η κρίση αυτή είναι προδήλως λανθασμένη, δεδομένου ότι ο νομοθέτης αυθεντικά έχει αποφανθεί ότι η άσκηση βίας ενώπιον του τέκνου ισοδυναμεί με την άσκηση βίας σε βάρος του. Και αυτό, διότι λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές συνέπειες που έχει για τον ψυχικό κόσμο του ανηλίκου, με το α. 6 παρ. 3 του ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, αποδοκιμάζει και τις περιπτώσεις που ο ανήλικος είναι αμέτοχος θεατής της βίας, προβλέποντας ως κύρωση για τις περιπτώσεις αυτές φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους.

Άλλωστε, τούτο καθίσταται εναργές και σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του εν λόγω νόμου, κατά την οποία: «[…] Σημαντική -και εν πολλοίς πρωτοποριακή- στο παρόν Σχέδιο Νόμου είναι η αντιμετώπιση των ανηλίκων ως θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, ακόμα και όταν οι σχετικές πράξεις δεν στρέφονται άμεσα εναντίον τους, αλλά απλώς τελούνται ενώπιόν τους (άρθρο 1 παράγραφοι 2 στοιχείο γ’ και 3). Εν προκειμένω, ελήφθησαν υπ’ όψη επιστημονικά δεδομένα, σύμφωνα µε τα οποία οι πράξεις ενδοοικογενειακής βίας επιδρούν αρνητικά στην ψυχοκοινωνική εξέλιξη των ανηλίκων, µε κίνδυνο το φαινόμενο να διαιωνίζεται. Για τον λόγο αυτό θεωρείται διακεκριμένη παραλλαγή του εγκλήματος της ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης όταν διαπράττονται οι σχετικές πράξεις ενώπιον ανήλικου µέλους της οικογένειας (άρθρο 6 παρ. 3).[…]».

Περαιτέρω, ο νέος Ποινικός Κώδικας (στο εξής ΠΚ) εξομοιώνει εξίσου μέσω της παραγράφου 3 του α. 312 του ιδίου, την πρόκληση σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας σε βάρος ανηλίκου με την τέλεση των εν λόγω πράξεων ενώπιόν του, με επαπειλούμενη ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους.

Για τη σχέση μεταξύ των διατάξεων του ν. 3500/2006 και του νέου Ποινικού Κώδικα, επισημαίνεται συνοπτικά πως τα άρθρα του νέου ΠΚ καλύπτουν ορισμένες μορφές ενδοοικογενειακής βίας και, ως εκ τούτου, υπερισχύουν των αντίστοιχων διατάξεων του ν. 3500/2006. Ωστόσο, ο ν. 3500/2006 δεν έχει καταργηθεί, αλλά εξακολουθεί να ισχύει σε όσες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας μένουν εκτός πεδίου εφαρμογής των άρθρων 312, 330 και 333 του νέου ΠΚ (π. χ. σε περίπτωση τέως συντρόφων). Σε σχέση με τις δικονομικές διατάξεις του Ν. 3500/2006 θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι εφαρμόζονται για όλες τις εγκληματικές πράξεις που περιγράφονται στο Ν. 3500/2006, ακόμα και αν για κάποιες από αυτές η ποινική κύρωση είναι εκείνη των διατάξεων του νέου ΠΚ.

Από τα ανωτέρω προκύπτει, λοιπόν, ευθέως ότι η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας μεταξύ των γονέων που τελείται ενώπιον του τέκνου (ακόμα δηλαδή κι αν δεν στρέφεται άμεσα αλλά, όπως λέγεται, «έμμεσα» εναντίον του), αντιμετωπίζεται αυθεντικά από το νομοθέτη ως μορφή κακοποίησής του. Συνεπώς, δεν απαιτείται να αποδειχθεί περαιτέρω η αρνητική επίδραση των περιστατικών βίας στον ψυχικό κόσμο των τέκνων, δεδομένου ότι εκ των προτέρων ο νόμος έχει ευλόγως αποφανθεί ότι αυτή θα υπάρχει σε κάθε περίπτωση.

Το «μαχητό» τεκμήριο του επικοινωνίας του α. 1520 του Αστικού Κώδικα – Η δυνατότητα περιορισμού ή και αποκλεισμού της επικοινωνίας.

Επανερχόμενοι στο υπό εξέταση ζήτημα και εν όψει των ανωτέρω επισημάνσεων, θα πρέπει να αναφερθεί ακολούθως ότι το τεκμήριο επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, στο 1/3 του συνολικού χρόνου είναι ένα «μαχητό» τεκμήριο. Αυτό, δηλαδή σημαίνει ότι μπορεί (και επιβάλλεται) να καθορισθεί και μικρότερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου (βλ. ειδικότερα Ο χρόνος με το παιδί ως βασικός ρυθμιστικός παράγοντας του δικαίου των σχέσεων γονέων και τέκνων μετά το Ν. 4800/2021: ο ελάχιστος «υποχρεωτικός» χρόνος του 1/3, η έννοια της άσκησης της επιμέλειας «50/50», τα ρευστά όρια μεταξύ άσκησης δικαιώματος επικοινωνίας και άσκησης επιμέλειας και οι αντανακλαστικές συνέπειες στο δίκαιο της διατροφής).

Δεδομένου, λοιπόν, ότι η εκ μέρους του ενός γονέα άσκηση βίας προς τον έτερο γονέα ισοδυναμεί, κατά τα ανωτέρω, με κακοποίηση του ανηλίκου, τότε είναι προφανές πως ο περιορισμός της επικοινωνίας και «κάτω» του 1/3 είναι δυνατός και, μάλιστα, επιβάλλεται, προς εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου, όπως άλλωστε δυνατός είναι και ο εν συνόλω αποκλεισμός της επικοινωνίας. Η δε αναφορά στο τρίτο εδάφιο της 1520 ΑΚ παρ. 1, ότι αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας, ουδόλως αντιτίθεται στην παραπάνω θέση, αφού η κακοποίηση του τέκνου συνιστά έναν τέτοιο εξαιρετικά σοβαρό λόγο, ο οποίος αντιμετωπίζεται μάλιστα ως κριτήριο κακής άσκησης της γονικής μέριμνας (όπως θα αναλυθεί κατωτέρω ειδικότερα).

Η πλήρης αντίθεση της βίας μεταξύ των γονέων στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου έχει κριθεί και νομολογιακά. Χαρακτηριστική είναι η υπ’ αριθ. 12629/2005 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης (Αρμ. 2006, 240), δυνάμει της οποίας καθορίστηκε ότι η επικοινωνία του πατέρα με το ανήλικο τέκνο θα γίνεται μία φορά κάθε μήνα σε δημόσιο χώρο με την παρουσία κοινωνικής λειτουργού, δεδομένου ότι κρίθηκε ότι ο μέχρι τότε χρόνος επικοινωνίας του πατέρα με το τέκνο αναλωνόταν κυρίως στο να καταφέρεται ο τελευταίος συστηματικά εναντίον της μητέρας του παιδιού, με ιδιαίτερα προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και στο να εκδηλώνει απειλητικές διαθέσεις εναντίον του προσώπου της, με αποτέλεσμα οι επαφές του ανηλίκου με τον πατέρα του να του προκαλούν πανικό και να αναμένει από αυτόν ανά πάσα στιγμή να βλάψει τη μητέρα του. Ομοίως, με βάση την υπ’ αριθ. 190/2014 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών (αδημ.), κρίθηκε ότι η επικοινωνία θα πρέπει να γίνεται μία φορά την εβδομάδα για οκτώ ώρες χωρίς διανυκτέρευση στην οικία του πατέρα, διότι το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το ανήλικο τέκνο, ηλικίας οκτώ ετών, είχε τραυματιστεί ψυχολογικά από τα περιστατικά βίας του πατέρα σε βάρος της μητέρας του, πολλά από τα οποία εκτυλίχθηκαν ενώπιόν του.

Περίπτωση, μάλιστα, αποκλεισμού της επικοινωνίας του τέκνου με το γονέα, είχαμε στην υπ’ αριθ. 2912/2010 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Ρόδου (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), δυνάμει της οποίας ανακλήθηκε προσωρινή διαταγή επικοινωνίας πατέρα με τα ανήλικα τέκνα του, διότι ο τελευταίος κατά τη βάπτιση του ενός εκ των δύο παιδιών του, ράπισε τη μητέρα τους για ασήμαντο λόγο εντός του Ιερού Ναού. Το Δικαστήριο κατέληξε στην ανωτέρω κρίση Του, προκειμένου να αποτραπεί ο σοβαρός και επικείμενος κίνδυνος να γίνουν τα τέκνα των διαδίκων μάρτυρες ενός ακόμη βίαιου επεισοδίου ανάμεσα στους γονείς τους.

Ενδιάμεσες λύσεις είναι εξίσου δυνατές, όπως για παράδειγμα, η παράδοση και παραλαβή του τέκνου πάντα παρουσία τρίτων προσώπων ή και αποκλειστικά από τρίτα πρόσωπα (π. χ. παππούδες) ή σε δημόσιο χώρο. Οι εν λόγω εναλλακτικές δυνατότητες μπορούν να παράσχουν ασφάλεια στα θύματα, ακόμα κι όταν η βία δεν έχει ασκηθεί ενώπιον του τέκνου, ώστε να είναι δυνατή η ενεργοποίηση των παραπάνω διατάξεων.