• Η ηλικία του τέκνου: Η μικρή ηλικία του τέκνου καθιστά ευνοϊκότερη την παραμονή με τη μητέρα του. Αυτό όμως ισχύει κατά τρόπο αναντίρρητο μόνο στο μέτρο έως το οποίο εκτείνεται και η νηπιακή ηλικία (δηλ. 0-6 ετών), για την οποία θεωρείται πρόδηλη η σαφής βιοκοινωνική υπεροχή στη μητέρα. Αυτό φαίνεται να το αναγνωρίζουν οι δικαστικές αποφάσεις, επικαλούμενες τις νεότερες ιατρικές, παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες. Για το μεταγενέστερο χρόνο είναι αναμφίβολος ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στην όλη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων του τέκνου, και γίνεται παραδεκτή η σταδιακή απίσχναση του, κατ’ αρχάς, προβαδίσματος της μητέρας.

Βέβαια, το γεγονός ότι το τέκνο θα βρίσκεται σε ηλικία βρεφική ή νηπιακή, δε θα σημαίνει ανεξαίρετα και κατ’ ανάγκη την απόδοση της επιμέλειας στη μητέρα. Αυτό διότι, το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το τέκνο δεν θα κρίνει από μόνο του το ποιος γονέας θα αναλάβει την επιμέλεια, αλλά απλώς θα βαρύνει (πλην όμως σημαντικά) την τελική κρίση του Δικαστηρίου. Δηλαδή, ακόμα και στην περίπτωση ενός τέκνου 4 ετών, του οποίου όμως ο πατέρας παρέχει όλα τα εχέγγυα για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού σε όλους τους τομείς, ενώ η μητέρα φαίνεται να μειονεκτεί σοβαρά σε ορισμένους εξ αυτών, είναι πολύ πιθανό να εκδοθεί απόφαση που θα δίνει την επιμέλεια στον πατέρα. Παραδείγματος χάριν παρατηρήστε τη διατύπωση της κατωτέρω απόφασης του Αρείου Πάγου (ΑΠ 317/2015), η οποία τελικά απέδωσε την επιμέλεια στη μητέρα, όχι όμως λόγω μόνο της νηπιακής ηλικίας του τέκνου, αλλά μετά από σοβαρή εξέταση και των λοιπών περιστάσεων στο πρόσωπό της.

Ώστε αν κάποιες από τις περιστάσεις αυτές έπασχαν σε κάποιο βαθμό, ενώ οι αντίστοιχες του πατέρα διατηρούνταν σε επαρκές επίπεδο, δε θα ήταν βέβαιη η ανάθεση της επιμέλειας στη μητέρα, παρά τη νηπιακή ηλικία του τέκνου:

«Συνεπώς, τo Δικαστήριο, δίχως να παραβλέπει την αγάπη αμφότερων των διαδίκων γονέων προς το τέκνο τους, αλλά με αποκλειστικό γνώμονα το αληθινό συμφέρον του ανηλίκου, όπως το καθορίζουν οι βιοτικές και ψυχικές ανάγκες του, η ηλικία, καθώς και οι προσωπικές ιδιότητες των διαδίκων, κρίνει ότι πρέπει να ανατεθεί στην ενάγουσα αποκλειστικά η άσκηση της επιμέλειάς του. Και τούτο, διότι κρίνει ότι η έμφυτη ανάγκη κάθε νήπιου για την μητρική στοργή στο ευαίσθητο αυτό σημείο της νηπιακής ηλικίας δεν δύναται να υποκατασταθεί από τις φροντίδες των παππούδων του, αφετέρου διότι άγεται στην κρίση ότι παρέχει η διάδικος μητέρα τα εχέγγυα για τη σωστή ανατροφή, διαπαιδαγώγηση, όπως και ορθή ψυχοσωματική και συναισθηματική ανάπτυξή του, ως καταλληλότερη βάσει των συνθηκών διαβίωσής της, του χρόνου και της δυνατότητας για αποκλειστική απασχόληση με αυτό, αλλά και ως ικανής από άποψης ψυχικής υγείας, διατηρούμενης δε της από κοινού άσκησης από τους διαδίκους, των υπολοίπων λειτουργιών της γονικής μέριμνας του τέκνου τους» .

• Το περιβάλλον: τόσο με την έννοια των ανθρώπων που περιβάλλουν το τέκνο, όσο και με την έννοια του περιβάλλοντος ως γεωγραφικός χώρος, το περιβάλλον στο οποίο θα διαμένει το τέκνο έχει άρρηκτη σχέση με το συμφέρον του. Ασφαλέστερη επιλογή για το τέκνο θα κριθεί επίσης μία μονοκατοικία – όπου θα μπορεί ευχερώς να επιδίδεται σε αθλοπαιδιές και άλλα παιχνίδια στον κήπο – σε μία περιοχή χωρίς εγκληματικότητα και με καθαρό αέρα (π.χ. Διόνυσος) παρά σε ένα διαμέρισμα σε κακόφημη περιοχή της Αθήνας (π.χ. Κυψέλη – έτσι ακριβώς είχαν τα πραγματικά περιστατικά στην ΜΠρΑθ 11773/2013).

Στην κατηγορία αυτή εμπίπτει και μία ακόμα περίπτωση: αν π.χ. ο άντρας μετοίκησε σε οικία όπου κατοικεί με τη νέα του μνηστή, αυτό θα αποτελεί παράγοντα επιβαρυντικό, ιδίως αν η μητέρα κατοικεί μόνη ή ακόμα καλύτερα με συγγενείς του ανηλίκου (π.χ. με τους παππούδες του). Η θέση του πατέρα μάλιστα θα επιβαρύνεται αν εκτός από την ερωμένη του, συγκατοικεί και με το τέκνο που αυτή τυχόν έχει από προηγούμενο γάμο. Αυτό συμβαίνει διότι η συγκατοίκηση του τέκνου με ξένα ως προς αυτό πρόσωπα έχει αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχισμό του και το καθιστά εύλογα επιφυλακτικό στην εκδήλωση των συναισθημάτων του, αναιρώντας παράλληλα την έννοια της ιδιωτικής σφαίρας – προσωπικού χώρου, στοιχεία αναγκαία για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και την δημιουργία αισθήματος ατομικότητας.

• Η γνώμη του ανηλίκου: προσμετράται επίσης η ρητώς εκφραζόμενη προτίμησή, εφόσον το επιτρέπει ο βαθμός ωριμότητάς του και υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι ο ιδιαίτερος αυτός δεσμός του τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του έχει αναπτυχθεί φυσιολογικά και αβίαστα (π.χ. δεν του υποσχέθηκε ο επωφελούμενος γονέας ότι αν εκφέρει αυτή τη γνώμη θα του κάνει δώρο ένα ταξίδι). Η γνώμη του τέκνου δεν αποτελεί – το δίχως άλλο – αποφασιστικό παράγοντα με ιδιαίτερη βαρύτητα, διότι πολλάκις η θέληση του ανήλικου είναι αποτέλεσμα επηρεασμού του και πρόσκαιρη, χωρίς να σημαίνει ότι εξυπηρετεί πράγματι το συμφέρον του.

• Οι δεσμοί με πρόσωπα (ακόμα και τρίτα, μη συγγενικά π.χ. φίλους ή baby sitter στον τόπο που έως τότε κατοικούσε): Για τη λήψη απόφασης, το Δικαστήριο προσμετρά και τους με ανεπηρέαστη επιλογή αναπτυχθέντες μέχρι τότε δεσμούς του διαθέτοντος ικανότητα διακρίσεως τέκνου και με τους τυχόν αδελφούς του.

Μάλιστα, ακριβώς επειδή η συνύπαρξη των αδερφών βαίνει προς το συμφέρον τους, γονέας ο οποίος αιτείται την ανάληψη της επιμέλειας ενός εκ των δύο τέκνων, ενώ ο άλλος ζητά από το Δικαστήριο την ανάληψη και των δύο, πολύ δύσκολα θα αποσπάσει ( ο πρώτος) ευνοϊκή για το αίτημά του απόφαση. Το Δικαστήριο θα προτιμήσει την επιλογή της συνύπαρξης των αδερφών, με απόδοση της επιμέλειας αμφοτέρων σε όποιο γονέα δέχεται αυτή τη λύση. Για παράδειγμα, στην υπ’ αριθμ. 977/2016 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, το Δικαστήριο φαίνεται να προσμέτρησε ότι η μητέρα ζητούσε την επιμέλεια αμφοτέρων των τέκνων ενώ ο πατέρας μόνο του υιού, αποφανθέν τελικά υπέρ της μητρός. Αυτό, παρά το γεγονός ότι επανειλημμένως η απόφαση προέβη στην παραδοχή ότι ο πατέρας εξεπλήρωνε με ευσυνειδησία και αγάπη τα καθήκοντα της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου του, για τα οποία κρίθηκε επαρκής, με αναφορές και στην ικανότητα του πατέρα και στην αγάπη που έδειχνε προς τον υιό του αλλά και στο ότι ο υιός ήταν ευτυχισμένος στην συμβίωσή του με τον πατέρα του, τον οποίο υπεραγαπά!

Δηλαδή, το στοιχείο που στην προκειμένη περίπτωση έκρινε εν πολλοίς την έκβαση της υπόθεσης ήταν το γεγονός ότι ο πατέρας δεν ζητούσε την επιμέλεια αμφοτέρων των τέκνων, αφού κατά τα λοιπά καμία επιβαρυντική περίσταση δεν συνέτρεχε ως προς το πρόσωπό του, η οποία να παρέχει κάποιου είδους προβάδισμα στην πλευρά της μητέρας.

• Oι ικανότητες των γονέων, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο: εκ της κοινής πείρας προκύπτει ότι τέτοια χαρακτηριστικά του ασκούντος την επιμέλεια, εγγυώνται μία καλύτερη εξέλιξη του τέκνου.

• H σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης και η ικανότητα προσαρμογής των γονέων στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στα πλαίσια της λογικής και ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων: Ένα σταθερό εισόδημα και μία σταθερή κατοικία, αποτελούν εχέγγυα για την ανάπτυξη του τέκνου σε ένα κλίμα όπου δε θα αισθάνεται ανασφάλεια και θα έχει ένα σταθερό – και άρα ασφαλή – τρόπο ζωής. Έχει κριθεί λοιπόν ότι σε περίπτωση που οι γονείς έχουν κατά τα λοιπά τις ίδιες δυνατότητες, θα πρέπει να ρίπτεται το βάρος στη μη διατάραξη του μέχρι τότε τρόπου ζωής του ανηλίκου και να επιδιώκεται η εξασφάλιση σταθερότητας, συνέχειας και ενότητας στις συνθήκες ανάπτυξής του. Εάν επομένως η κοινή οικογενειακή στέγη βρισκόταν εκεί όπου πλέον κατοικεί μόνος του ο πατέρας, ενώ η μητέρα κατοικεί πλέον σε περιοχή απομακρυσμένη από το κέντρο των δραστηριοτήτων και των φιλικών του σχέσεων (ώστε π.χ. να είναι δυσχερές να μεταβαίνει καθημερινά στο σχολείο που έως τώρα πήγαινε ή να συναντιέται με τους φίλους με τους οποίους συνήθιζε να συναναστρέφεται ως τώρα), τότε το συγκεκριμένο (δηλ. του περιβάλλοντος) κριτήριο – στο στάδιο του τελικού συνυπολογισμού – θα τεθεί υπέρ του πατέρα, αφού είναι προτιμότερο το τέκνο να μην αλλάξει το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε, δηλαδή την έως τώρα κοινή συζυγική στέγη. Επιπλέον, στο πλαίσιο της ίδιας συλλογιστικής, είναι ευνοϊκότερο για το τέκνο να διαμένει με το γονέα ο οποίος κατοικεί σε ιδιόκτητο ακίνητο, παρά με εκείνον που κατοικεί σε μισθωμένο σπίτι. Αυτό διότι η ύπαρξη ιδιόκτητης κατοικίας καθιστά σχεδόν βέβαιη τη μη αλλαγή στέγης, σε αντίθεση με την περίπτωση μισθωμένης οικίας.

Ακόμα, η ικανότητα του γονέα να αντιμετωπίζει ζητήματα που κατά πάσα πιθανότητα θα ανακύπτουν και θα έχουν να κάνουν με την ανάπτυξη του ανηλίκου (π.χ. κατά την περίοδο της εφηβείας) παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο. Ώστε στην περίπτωση στην οποία η μητέρα ενός δεκάχρονου είναι 35 ετών και ο πατέρας 60, το προβάδισμα στο συγκεκριμένο τομέα θα έχει η μητέρα λόγω εγγύτητας στην ηλικία του τέκνου (και ταυτόχρονα τεραστίου χάσματος με την ηλικία του πατέρα). Δεν είναι βέβαια απίθανο, σε συγκεκριμένη περίπτωση, ο εξηντάχρονος πατέρας να είναι εξαιρετικά κοντά στη σκέψη των νέων και καθόλου οπισθοδρομικός, ενώ η μητέρα να έχει δυσκολίες συνεννόησης και συνύπαρξης με το τέκνο. Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και θα εξετάζεται ως τέτοια.

• Δυνατότητα αυτοπρόσωπης παρουσίας και συνδρομή στην άσκηση της επιμέλειας από λοιπά πρόσωπα (π.χ. παππούς και γιαγιά): Ο γονέας θα πρέπει να μπορεί να αφιερώνει καθημερινά χρόνο στο τέκνο του, διαφορετικά παύει ο δικαιολογητικός παράγοντας της ανάθεσης της επιμέλειας σε αυτόν. Ωστόσο θα είναι πολύ σπάνιο ο γονέας αφενός να μπορεί να ευρίσκεται όλη την ημέρα με το τέκνο του και αφετέρου να έχει την αναγκαία οικονομική άνεση ώστε να εξασφαλίσει ένα minimum διαβίωσης για εκείνον και το τέκνο του. Ο κανόνας είναι ότι κάθε γονέας θα εργάζεται και θα βρίσκεται για κάποιες ώρες της ημέρας μακριά από το τέκνο. Σε διαφορετική περίπτωση πιθανότατα θα υπάρχει πρόβλημα ανεργίας και συνακόλουθα πρόβλημα βιοπορισμού, άρα η αίτηση για ανάληψη της επιμέλειας μάλλον θα απορριφθεί ήδη εξ αυτού του λόγου, αν και ο θεσμός της διατροφής αμβλύνει κατά τι αυτό το πρόβλημα.

Στη συνήθη περίπτωση στην οποία ο γονέας λείπει αρκετές ώρες από το σπίτι, την έλλειψη αυτή θα πρέπει να αναπληρώνουν τουλάχιστον άλλα πρόσωπα, ιδίως στενοί συγγενείς του ανηλίκου λχ. παππούς/γιαγιά.

Σε κάθε πάντως περίπτωση, ο γονέας του ανηλίκου δε θα μπορεί να αφεθεί ολοκληρωτικά στην αναπλήρωσή του από τα παραπάνω πρόσωπα: εκείνα μπορούν να τον συνεπικουρούν, όχι όμως και εξ ολοκλήρου να τον αντικαθιστούν. Η έλλειψη (σχεδόν, έστω) καθημερινής επικοινωνίας είναι αρνητικός παράγοντας.

Ανακεφαλαιώνοντας: το απόλυτα επιθυμητό είναι ο γονέας να μπορεί να αφιερώνει όλη την ημέρα στο τέκνο του. Ωστόσο επειδή συνήθως αυτό θα σημαίνει ανεργία του γονέα, το οποίο θα σημαίνει με τη σειρά του – αν ελλείπουν σταθερά εισοδήματα από άλλες πηγές π.χ. μισθώσεις ακινήτων – άσχημη οικονομική κατάσταση, αυτό θα βαρύνει σημαντικά την κρίση περί του αληθινού συμφέροντος του τέκνου. Η αμέσως καλύτερη επιλογή θα είναι ναι μεν η συνδρομή από κοντινά-συγγενικά πρόσωπα του τέκνου ώστε και εχέγγυα για την επιμέλεια του προσώπου του να υπάρχουν, αλλά και να ισχυροποιούνται οι δεσμοί του με πρόσωπα όχι τυχαία (λχ. οικιακή βοηθός) αλλά του στενού συγγενικού περιβάλλοντος.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση, ο αναλαβών τη γονική μέριμνα θα χρειάζεται να είναι σε θέση να εκπληρώνει το ρόλο για τον οποίο αιτήθηκε∙ δηλαδή να μπορεί να επιμελείται (και) ο ίδιος της επιμέλειας του τέκνου. Επαφή γονέα και ανηλίκου μερικές φορές την εβδομάδα, δεν μπορεί να θεωρηθεί «επιμέλεια».

Και πάλι όμως θα μπορεί να αποδοθεί σε έναν τέτοιο γονέα η επιμέλεια του τέκνου, αν συζεί δηλαδή π.χ. με τον παππού και τη γιαγιά του, ωστόσο αυτό θα γίνει δεκτό σε εξαιρετικές περιπτώσεις όπως όταν η άλλη πλευρά έχει τόσες επιβαρυντικές περιστάσεις ώστε η ζυγαριά θα κλίνει υπέρ ακόμα και εκείνου του γονέα ο οποίος είναι υποχρεωμένος να ζει μακριά από τον τόπο διαμονής του τέκνου για πολυήμερα διαστήματα (π.χ. μετάθεση στρατιωτικού).

Πολύ διαφωτιστική στο ζήτημα αυτό είναι η ΑΠ 317/2015 η οποία αναφέρει: «δ) Ότι ο αναιρεσείων (πατέρας) , κατά την διάρκεια των πέντε (5) και πλέον ετών, που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου του, επέδειξε ιδιαίτερη αγάπη και στοργή προς αυτό, και άσκησε τα με επιτυχία τα καθήκοντά του, συνεπικουρούμενος και από τους γονείς του, οι οποίοι για το χρονικό διάστημα που υπηρετούσε στην Αλεξανδρούπολη, μετοίκησαν από την οικία τους στα Φάρσαλα εκεί για το σκοπό αυτό, όταν δε μετατέθηκε στο Λιτόχωρο Πιερίας, εγκαταστάθηκαν με το ανήλικο στην οικία τους στα Φάρσαλα, ενόψει της μικρής αποστάσεως από τον τόπο υπηρεσίας του αναιρεσείοντος, ο οποίος πλέον είχε την δυνατότητα σε καθημερινή σχεδόν βάση να βρίσκεται στα Φάρσαλα κοντά στον ανήλικο και με την συμπαράσταση των γονέων του να εξακολουθήσει να ασκεί επιτυχώς την επιμέλειά του, έστω και αν το μεγαλύτερο βάρος προς τούτο είχαν οι γονείς του, γεγονός όμως που δεν αντίκειται στο πραγματικό συμφέρον του ανηλίκου για να εξακολουθήσει ο αναιρεσείων να ασκεί την επιμέλεια αυτού».

• Oι τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου σχετικά με την επιμέλεια και τη διοίκηση της περιουσίας του: λαμβάνονται υπ’ όψιν όχι μόνο οι συμφωνίες που έγινες λόγω της επικείμενης ρύθμισης της άσκησης της γονικής μέριμνας, αλλά και εκείνες που τυχόν καταρτίστηκαν κατά τη διάρκεια της ομαλής λειτουργίας του γάμου. Το Δικαστήριο συνεκτιμά τις προθέσεις των γονέων για την ανάθεση της επιμέλειας και θα πρέπει να προσμετρήσει ως θετική παράμετρο τη συνύπαρξη της ιδιότητας του διοικητή της περιουσίας του ανηλίκου και του έχοντος την επιμέλεια, στο πρόσωπο του ίδιου γονέα.